چیزی از بورس کالا شنیدید ؟ چرا این روزها بورس کالا سرو صدا کرده است ؟ مگر چه مزیت و کاربردهایی دارد ؟ اصلا هدف بورس کالا چیست ؟ چرا خودرو وارد بورس کالا شده است ؟ در این قسمت از مقاله همراه آکادمی بیتریوم باشید تا به این موضوعات بپردازیم.
بورس کالای ایران (به انگلیسی: Iran Mercantile Exchange) به داد و ستد نقد، نسیه و سلف انواع محصولات صنعتی و کشاورزی در ایران می‌پردازد و راه‌اندازی معاملات ابزارهای مشتقه و به ویژه قراردادهای آتی را در برنامه‌های پیش روی خود دارد.
بورس کالای ایران چیست ؟ قسمت دوم
قبل از اینکه به تعریف بورس کالا و سازوکار آن بپردازیم ابتدا تاریخچه بورس کالا را بررسی می کنیم سپس به تعاریف مربوط خواهیم پرداخت.
تاریخچه بورس کالا
نیاز به ایجاد بازار شفاف جهت تسهیل معاملات و کشف نرخ قیمت کالاهای اساسی و مواد اولیه واسطه‌ای بر اساس مکانیزم عرضه و تقاضا، ایجاد ابزارهای مدیریت ریسک قیمت و تأمین مالی بازار کالایی و تضمین تعهدات طرفین معامله به منظور دستیابی به اثرات مثبت در توسعه اقتصادی، دولت و مجلس شورای اسلامی را بر آن داشت تا بستر قانونی لازم جهت تأسیس و راه‌اندازی بورس‌های کالایی را در ایران فراهم‌سازند. در پی این امر، سازمان کارگزاران بورس فلزات تهران در شهریور ماه سال ۱۳۸۲ به عنوان اولین بورس کالای کشور فعالیت خود را آغاز کرد و پس از آن نیز سازمان کارگزاران بورس کالای کشاورزی در شهریور ماه سال ۱۳۸۳ شروع به فعالیت نمود. با بازنگری و تصویب قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۸۴ و تصمیم شورای عالی بورس، سرانجام بورس‌های فلزات و کشاورزی در یکدیگر ادغام و بورس واحدی با عنوان بورس کالای ایران تشکیل شد و از ابتدای مهرماه سال ۱۳۸۶ فعالیت خود را آغاز کرد. طبق قانون بازار اوراق بهادار کلیه معاملات در بورس کالای ایران تحت نظارت سازمان بورس و اوراق بهادار انجام می‌شود. از بنیانگذاران بورس کالا می‌توان به سید ابراهیم عنایت اشاره کرد که قدیمی‌های بازار سرمایه محسوب می‌شوند.
مقاله : تجارت و اقتصاد ایران : راهنمای تجارت و صادرات قسمت اول
بازار بورس کالا چیست؟
در بازار سنتی کالا، خرید محصول یک ریسک محسوب می‌شود؛ زیرا قیمت محصولات در بازار با نوسانات مختلفی همراه بوده و هر فروشنده‌‌ای می‌تواند محصولش را با یک قیمت خاص عرضه کند و نهادهای نظارتی نیز چندان بر روی قیمت کالا و اصالت آنها حساسیت به خرج نمی‌دهند. این عدم نظارت کافی باعث شده بسیاری از افراد جهت تأمین مواد موردنیاز خود به بازار بورس کالا مراجعه کرده و در این بازار امن اقدام به خرید کالای موردنظر خود کنند.
روش‌ها و ابزارهای معاملاتی بورس کالای ایران
بازار فیزیکی
معاملات کالای فیزیکی در بورس کالای ایران به روش مزایده انجام‌می‌شود. مزایده یا حراج به نوعی از معامله گفته می‌شود که در ابتدا فروشنده حداقل قیمتی را که حاضر است کالای خود را بفروشد اعلام می‌کند. سپس خریداران در صورت تمایل، قیمتی بالاتر از قیمت نهایی را جهت خرید پیشنهاد می‌کنند. در نهایت کالا به پیشنهاد دهنده بالاترین قیمت فروخته می‌شود. در واقع حراج، سازوکاری برای دادوستد کالا بر پایه انطباق سفارش‌های خرید و فروش مشتریان با در نظر گرفتن اولویت قیمت و زمان است.
انواع قراردادهای مورد معامله در بازار فیزیکی:
- قرارداد نقدی:قراردادی است که طی آن پرداخت بهای کالای مورد معامله و تحویل آن در هنگام معامله انجام‌می‌شود.
- قرارداد نسیه:قراردادی است که طی آن کالا در هنگام معامله تحویل و بهای آن در تاریخ سررسید پرداخت می‌گردد.
- قرارداد سلف:قراردادی است که طی آن کالا با قیمت معین در زمانی مشخص در آینده تحویل گردیده و بهای آن در هنگام معامله پرداخت‌می‌گردد.
معاملات در بازار فیزیکی در دو رینگ داخلی و صادراتی صورت می‌پذیرد.
- رینگ داخلی عبارت است از جلسه معاملاتی بورس برای معامله کالاهایی که مقصد آنها صرفاً بازار هدف داخل ایران است.
- رینگ صادراتی عبارت است از جلسه معاملاتی بورس برای معامله کالاهایی که مقصد آنها صرفاً بازار هدف بین‌المللی است.
بازار فرعی
در این بازار کالاهایی که به دلایلی نظیر عدم تداوم عرضه، نیاز به بازدید حضوری کالا جهت احراز کمیت یا کیفیت توسط متقاضی خرید، قابل اتکا نبودن نرخ کشف شده در بورس به واسطه سهم پایین معامله در بورس نسبت به کل بازار محصول و درخواست تسویه خارج از پایاپای معامله توسط عرضه‌کننده امکان‌پذیرش و معامله در بازار فیزیکی را ندارند قابل پذیرش و معامله می‌باشد و همانند بازار فیزیکی امکان معامله انواع قراردادها در دو رینگ داخلی و صادراتی بر روی سه دسته محصولات صنعتی و معدنی، فراورده‌های نفتی و پتروشیمی و محصولات کشاورزی وجود دارد.
مقاله : 3 استراتژی برای مقابله با تورم
بازار مشتقه
این بازار شامل معاملات قراردادهای آتی و اختیار معامله می‌باشد:
- قرارداد آتی : فروشنده متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می‌کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود، آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می‌شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بورس بگذارند و متعهد می‌شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی، وجه تضمین را تعدیل کنند و اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید با هم تسویه کنند. مشخصات این قرارداد بر روی یک دارایی مشخص، یکسان می‌باشد و توسط بورس پیشنهاد و به تصویب هیئت پذیرش می‌رسد.
- قرارداد اختیار معامله:تفاوت این اوراق با معاملات آتی در این است که در قرارداد آتی دو طرف متعهد به خرید و فروش دارایی در سررسید هستند اما در این اوراق یک نفر متعهد است (فروشنده اختیار که پول آن را گرفته‌است) و دیگری دارای اختیار (خریدار اختیار که پول آن را به فروشنده داده‌است). فروشنده اوراق متعهد می‌شود در صورت درخواست خریدار، تعداد مشخصی از دارایی پایه را به قیمت اعمال (قیمت معین معامله در آینده که الان تعیین شده‌است) معامله کند. برای جلوگیری از امتناع فروشنده اختیار از انجام تعهدش، فروشنده مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد اتاق پایاپای بورس قرار می‌دهد و متناسب با تغییرات قیمت اوراق اختیار معامله، آن را تعدیل کند. اوراق اختیار در بازار ثانویه قابل خرید و فروش می‌باشند. اوراق اختیار معامله می‌تواند به دو نوع اختیار فروش یا اختیار خرید تقسیم گردد. در اختیار خرید، خریدار حق خرید یک کالا را در آینده از فروشنده اختیار دارد و فروشنده اختیار متعهد است در صورت درخواست خریدار کالا را به قیمت توافق شده به او بفروشد. در اختیار فروش، خریدار حق فروش یک کالا را در آینده به فروشنده اختیار دارد و فروشنده اختیار متعهد است در صورت درخواست خریدار کالا را به قیمت توافق شده از او بخرد.
بازار مالی
- قرارداد سلف موازی استاندارد:فروشنده کالا در قالب این اوراق، همانند قرارداد سلف بهای کالایی را که در آینده تحویل خواهد داد، به صورت نقد دریافت می‌کند. این اوراق برخلاف قرارداد سلف، بازار ثانویه دارد و دارنده اوراق می‌تواند قبل از سررسید این اوراق را در بورس به فروش رساند.
- گواهی سپرده کالایی:گواهی سپرده کالایی ورقه بهاداری است که موید مالکیت دارنده آن بر مقدار معینی کالای سپرده شده به انبار پذیرش شده در بورس کالا است و پشتوانه آن قبض انبار صادر شده توسط انباردار است. انباردار پس از ارزیابی کمی و کیفی کالای مشتری برای وی قبض انبار صادر می‌نماید. مشتری با سپرده کردن این قبض نزد اتاق پایاپای، می‌تواند این گواهی سپرده کالایی را که به پشتوانه قبض انبار صادر می‌شود در بازار ثانویه معامله نماید. مالک گواهی در طول مهلت نگهداری کالا، هر زمان که خواست می‌تواند به انبار مراجعه و کالا را از انبار تحویل‌گیرد.
- صندوق سرمایه‌گذاری کالایی:صندوق کالایی با جذب سرمایه از طریق فروش واحدهای سرمایه‌گذاری، منابع جذب شده را بر روی اوراق‌بهادار مبتنی بر کالا سرمایه‌گذاری می‌کند. صندوق کالایی به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهد که به جای خرید و نگهداری کالای مورد نظر و تحمل هزینه‌های حمل و نقل، انبارداری و خسارت‌های احتمالی آن، اوراق این صندوق‌ها را خریداری نمایند. به عبارت دیگر، این صندوق‌ها بخش قابل ملاحظه‌ای از وجوه گردآوری شده خود را به سرمایه‌گذاری در کالایی خاص اختصاص می‌دهند و علاقه‌مندان به سرمایه‌گذاری در آن کالای خاص اقدام به خرید واحدهای این صندوق‌ها می‌کنند.
محصولات معامله‌شده در بورس کالای ایران
| عنوان بازار | نوع محصول یا ابزار | کالاهای شاخص |
| بازار فیزیکی | محصولات صنعتی و معدنی | فولاد، مس، آلومینیوم، سنگ آهن، روی، کنسانتره و غیره |
| محصولات کشاورزی | برنج طارم، جو، ذرت، گندم، شکر، روغن خام، کنجاله‌ها، مرغ منجمد و غیره | |
| محصولات پتروشیمی | شیمیایی، پلیمر، گازها و خوراک‌ها و غیره | |
| محصولات فراورده‌های نفتی | روغن، قیر، وکیوم باتوم، گوگرد، لوب‌کات، سلاپس واکس، عایق رطوبتی و غیره | |
| بازار فرعی | بازار فرعی | انواع محصولات تک‌محموله‌ای از قبیل: فولاد، ضایعات، پلیمر، شیمیایی، روی، معدنی، سولفات، آهک، صنعتی، خوراک، مس و غیره،خودرو |
| بازار مشتقه | قراردادهای آتی | سکه طلا، زعفران، زیره سبز |
| قراردادهای اختیار معامله | سکه طلا، زعفران | |
| بازار مالی | سلف موازی استاندارد | سیمان، فولاد، پلی‌اتیلن، سنگ‌آهن، کنسانتره سنگ‌آهن، مرغ منجمد، گندم، اوره، پی وی سی |
| گواهی سپرده کالایی | سکه طلا، زعفران، ذرت، جو، پسته، زیره سبز | |
| صندوق سرمایه‌گذاری | سکه طلا |
اهداف بورس کالای ایران چیست ؟
یکی از اهداف بورس کالای ایران این است که مشکلات رایج در بازار سنتی را رفع کند و تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان بتوانند در یک محیط امن و تحت نظارت کارشناسان حرفه‌ای با یکدیگر همکاری داشته باشند. بنابراین هدف اصلی این بازار، ایجاد یک فضای امن و کنار زدن محدودیت‌ها و نقاط ضعف بازار سنتی است که به‌خوبی موفق شده است این مشکلات را برطرف کند. در این بازار، هر دو طرف معامله موظف به انجام تعهدات خود هستند که این پایبند بودن به معامله و شفاف‌سازی قیمت کالاهای اساسی باعث کنار زدن واسطه‌ها شده است. همه این موارد به کنترل بازار و کاهش ریسک خرید محصول در بازار سنتی کمک کرده است که این موارد و انجام معاملات سالم از اهداف بورس کالای ایران به‌حساب می‌آیند.
مهم‌ترین اثرات بورس کالا
اثرات بورس کالا بسیار گسترده است که در قسمت زیر به مهم‌ترین آنها اشاره‌کرده‌ایم:
- ساماندهی بازار و نظارت بیشتر بر عملکرد معامله‌گران
- افزایش آگاهی معامله‌گران و بررسی دقیق‌تر بازار توسط آنها
- انجام معاملات قانون‌مند و بدون ریسک
- دادوستد محصولات اساسی باقیمت واقعی
- رونق در بخش سرمایه‌گذاری کشور
- اعطاء تسهیلات مالی به فعالان بازار
اما جدیدا شاهد ورود خودرو به بورس کالا هم بودیم در این قسمت قصد داریم به این موضوع بپردازیم.
خرید خودرو در بورس کالا
تا کنون خودروهای مختلفی و با شرایط متفاوتی در بورس کالا عرضه شده‌اند، به همین خاطر شرایط کلی عرضه خودروها در بورس کالا به شرح زیر است که رعایت آنها ضروری است:
- متقاضیان ملزم به واریز میزان مبلغ پایه و درصد وجه قیمت پایه اعلام شده برای هر خودرو در حساب وکالتی نزد بورس هستند، که از زمان ثبت و ارسال سفارش تا زمان اعلام نتایج این مبلغ در حساب مذکور مسدود خواهد شد.
- ثبت و ارسال سفارش از سوی متقاضی به منزله برنده شدن در رقابت نیست و متقاضیان باید تا زمان اعلام نتایج منتظر بمانند.
- متقاضیان خرید خودرو باید با توجه به قیمت پایه اعلام شده از سوی شرکت خودروسازی و هزینه‌های جانبی هر خودرو (مالیات و عوارض شماره‌گذاری خودرو، مالیات ارزش افزوده بر مبنای قیمت نهایی فروش، هوشمندسازی کارت خودرو، خدمات حمل و نقل پستی، تولید پلاک، شماره‌گذاری و بیمه شخص ثالث) قیمت پیشنهادی خود را اعلام کنند.
- افراد منتخب در رقابت خرید خودرو، در صورتی که بنا به هر دلیلی قصد انصراف از خرید و تکمیل وجه داشته باشند، موظفند میزان «۵ درصد» ارزش کل معامله را به عنوان هزینه انفساخ به علاوه «۰.۵ درصد» هزینه کارمزد دو سر معامله (در مجموع پنج و نیم درصد ارزش کل معامله) را پرداخت نمایند.
- منتخبان در رقابت ۳ روز کاری مهلت دارند تا مابقی مبلغ (باقی مانده) را به حساب وکالتی خود واریز کنند. در صورت عدم تکمیل وجه بعد از روز سوم، به ازای هر روز تاخیر (از روز چهارم) به میزان «۰.۲۵» درصد ارزش کل معامله برای آنها به عنوان جریمه محاسبه می‌شود.
- چنانچه منتخبین رقابت پس از پایان روز ششم برای تکمیل وجه تاخیر داشته باشند، معامله آنها فسخ می‌گردد. و میزان «۵.۵ درصد» ارزش کل معامله به‌عنوان هزینه انفساخ معامله برای آنها محاسبه می‌گردد.
در این قسمت از مقاله با بورس کالا، تاریخچه، محصولات معامله‌شده در بورس کالای ایران مزیت ها و اهداف آن آشنا شدیم و خبری که این چند وقت سرو صدا کرد را هم بررسی کردیم. حتما در قسمت دوم این مقاله همراه ما باشید. برای کسب اطلاعات بیشتر و مطالب جدید روزانه آکادمی بیتریوم را دنبال کنید.
