چاپ پول» یعنی چه؟
آیا بانک مرکزی واقعا اسکناس چاپ می‌کند؟
به نگارش دپارتمان اقتصاد آکادمی بیتریوم، مفاهیمی مانند چاپ پول، پایه پولی، رشد نقدینگی و… در سال‌های اخیر بارها شنیده شده، اما واقعا چاپ پول یعنی چه؟
در این مقاله برخی از مفاهیم پولی و بانکی مثل پایه پولی، انباره پول، مکانیسم خلق اعتبار و ضریب فزاینده پولی، به طور ساده و مختصر بررسی و معرفی می‌شوند.
با آکادمی بیتریوم بیشتر آشنا شوید
بسیاری از مفاهیم اقتصادی وجود دارند که همه ما روزانه از زبان مسئولان و کارشناسان اقتصادی می‌شنویم اما واقعا معانی آنها را نمی‌دانیم. واژه‌هایی مثل «پول» که شاید تعریف آنها بسیار ساده به نظر برسد اما مفاهیم اقتصادی آنها با معنی عرفیشان بسیار متفاوت است. اما بسیاری فکر می‌کنند در این شرایط بانک مرکزی واقعا اقدام به چاپ اسکناس می کند.
پایه پولی چیست؟
هر پولی (سکه، اسکناس و اعتبار) که از بانک مرکزی به بیرون منتشر شود و در جریان فعالیت‌های بانکی و اقتصادی قرار بگیرد، پایه پولی نامیده می‌شود. پایه پولی در واقع همان دارایی‌های بانک مرکزی است که شامل ذخایر طلا، خالص دارایی‌های خارجی، خالص بدهی‌ها دولت، بدهی بانک‌های دیگر و سایر دارایی‌ها مثل پیش‌پرداخت‌ها می‌شود.
نام دیگر پایه پولی، پول پرقدرت است. اما علت این نام گذاری چیست؟
فرآیند خلق اعتبار و پول پرقدرت یا چاپ پول یعنی چه؟
وقتی پول از بانک مرکزی خارج می‌شود، در یک فرآیند خلق اعتبار قرار گرفته و چند برابر خود، پول یا نقدینگی بوجود می‌آورد. به همین دلیل به پایه پولی، پول پر قدرت می‌گویند.
پادکست های اقتصادی دپارتمان اقتصاد آکادمی بیتریوم
فرآیند خلق اعتبار وقتی اتفاق می‌افتد که بانک مرکزی به هر نحوی باعث به وجود آمدن و به گردش افتادن مقادیری پول می‌شود. مردمی که این پول را در اختیار دارند، بخشی از آن را به شکل اسکناس نزد خود نگهداری کرده و بقیه آن را در بانک‌ها سپرده‌گذاری می‌کنند.
بانک‌ها نیز بخشی از سپرده‌ها را به صورت ذخیره نگهداری کرده و بقیه آن را به صورت وام به وام‌گیرندگان می‌دهند، اما اعطای وام و اعتبار به معنای ایجاد یک پول جدید اعتباری است. زیرا علاوه بر اینکه سپرده‌گذار حق برداشت پول خود از بانک را دارد، وام گیرنده نیز از طریق اعتبار ایجاد شده از همان پول، توانایی پرداخت و داد و ستد دارد.
پس به این نتیجه رسیدیم که پایه پولی در اصطلاح اقتصادی مقدار پولی که به صورت گردش عمومی در دست مردم قرار دارد و نیز سپرده‌های جاری که نزد بانک‌ها نگهداری می‌شوند، در مجموع پایه پولی را تشکیل می‌دهند. با این وجود اما کمتر پیش آمده است که از این معیار در میان اقتصاددانان و جوامع اقتصادی به عنوان معیاری قابل استناد یاد شود. چرا که تنها پول نقد و سپرده‌های ذخیره‌ای نزد بانک‌ها را شامل می‌شود و در سایر انواع پول، نظیر شبه پول، سپرده‌های دیداری و … در نظر گرفته نمی‌شود.
پایه پولی نسبت به نقدینگی، معیار مناسب‌تری برای اندازه‌گیری پول نقد در حال گردش در کل اقتصاد است و به خوبی آن را نشان می‌دهد. در ادامه این مقاله به بررسی دقیق‌تر و جامع‌تر پایه پولی و اجزای آن می‌پردازیم و ضمن اشاره به مباحث پولی نظیر نقدینگی و عرضه پول، سعی خواهیم کرد تا به بیان تفاوت‌ها و نقاط اشتراک نقدینگی و پایه پولی بپردازیم.
اجزای پایه پولی
پایه پولی (monetary base) یا به اختصار MO به زبان ساده از دو جزء ارز در حال گردش و ذخایر بانکی تشکیل شده است. ارز در حال گردش، به تمام اسکناس‌ها و سکه‌هایی گفته می‌شود که به وسیله مردم نگهداری می‌شوند. به عبارتی دیگر، همان پولی که ما در زندگی روزمره خود بارها از آن استفاده می‌کنیم. ذخایر بانکی هم شامل سپرده‌های نقدی است که انواع موسسات مالی و بانک‌های خصوصی و دولتی در حساب‌های خود نزد بانک مرکزی نگهداری می‌کنند.
سیگنال های رایگان روزانه ارزهای دیجیتال آکادمی بیتریوم
می‌توان گفت که MO جزئی از عرضه پول یک کشور است یا به بیانی دیگر ضریبی از نقدینگی آن کشور را در اصطلاح اقتصادی، پایه پولی می‌گویند. این متغیر به وجوهی با قابلیت نقدشوندگی بالا در اقتصاد اشاره دارد. وجوهی چون اسکناس، سکه و سپرده‌های جاری بانکی. به طور مثال هنگامی که فدرال رزرو، وجوه جدیدی برای خرید اوراق قرضه از بانک‌های تجاری ایجاد می‌کند، بانک‌ها شاهد افزایش ذخایر خود نزد آن هستند که همین عامل باعث گسترش و افزایش پایه پولی می‌شود.
این مقاله را مطالعه کنید : تاریخچه مختصر اقتصاد
مدیریت پایه‌های پولی
اکثر پایه‌های پولی توسط یک موسسه مالی که به صورت متمرکز فعالیت می‌کند کنترل می‌شوند. معمولا بانک مرکزی یک کشور به عنوان موسسه مالی اصلی به حساب می‌آید. بانک‌های مرکزی می‌توانند پایه پولی را از طریق عملیات بازار باز (خرید و فروش اوراق قرضه دولتی) یا با استفاده از سیاست‌های پولی (انقباضی یا انبساطی) تغییر دهند. از طرف دیگر در بسیاری از کشورها دولت‌ها می‌توانند با خرید و فروش اوراق قرضه دولتی در بازار آزاد که در اصطلاح به آن عملیات بازار باز نیز می‌گویند، کنترل خود را بر روی پول‌های پر قدرت حفظ کنند
عملیات بازار باز چیست؟
این نقاله را مطالعه کنید : چرخه اقتصادی
به نگارش آکادمی بیتریوم در بسیاری از کشورها مهمترین وظیفه بانک مرکزی کنترل نرخ تورم است که این کنترل توسط عملیات بازار باز انجام می‌شود. هدف اصلی در استفاده از این تکنیک، تنظیم نرخ بهره است؛ نرخی که براساس آن بانک‌ها از یکدیگر قرض می‌گیرند.
این سازوکار در دهه‌های اخیر مؤثر‌ترین ابزار ایجاد ثبات در بازار پول بوده و علاوه بر اینکه می‌تواند افسار تورم را بکشد قادر است اقتصاد را از فاز رکود به فاز روند حرکت دهد و بار تامین مالی دولت را از دوش بانک‌ها بردارد.
منظور از عملیات بازار باز، خرید و فروش اوراق بدهی دولتی ازطریق ابزار بانک مرکزی باهدف اعمال سیاست‌های انقباضی یا انبساطی است. هرگاه بانک مرکزی بخواهد حجم پول را در اقتصاد کاهش دهد به فروش این اوراق و در نتیجه افزایش پایه پولی اقدام می‌کند. در مقابل هرگاه سیاستگذار پولی بخواهد حجم پول در اقتصاد را منبسط کند، به‌عنوان خریدار وارد عمل می‌شود.
هدف اصلی بانک مرکزی در عملیات بازار باز
مدیریت نرخ سود کوتاه‌مدت در بازار بین بانکی برای دستیابی به هدف نهایی یعنی هدایت نرخ تورم به سمت نقطه هدف‌گذاری شده است. عملیات بازار باز همچنین رقابت ناسالم بانک‌ها ناشی از سیاستگذاری غلط پولی را متوقف می‌کند.
عرضه پولی چیست؟
عرضه پول مفهومی فراتر از پایه پولی است و دارایی‌های بیشتری را در بر می‌گیرد که ممکن است حجم نقدینگی کمتری داشته باشند. وجوه پایه پولی عموما در سطوح پایینتر عرضه پول، دسته‌بندی می‌شوند.
از طرفی برای واجد شرایط بودن یک جزء پولی و مورد پذیرش قرار گرفتن آن جزء، وجوه باید به عنوان تسویه‌کننده نهایی یک معامله در نظر گرفته شوند. به عنوان مثال اگر شخصی برای پرداخت بدهی از منابع پول نقد خود استفاده کند آن معامله صورت گرفته، قطعی و تایید شده است.
علاوه بر این نوشتن چک به جای پرداخت نقدی در حساب‌های جاری یا استفاده از کارت‌های نقدی و اعتباری نیز می‌تواند به عنوان واحد پرداخت مناسبی در نظر گرفته شود. زیرا که معامله پس از تسویه توسط سپرده‌های نقدی واقعی پشتیبانی می‌شود. در مقابل استفاده از اعتبار و وام برای پرداخت بدهی به عنوان بخشی از پایه پولی، واجد شرایط لازم برای پذیرفته شدن نیست. زیرا که این مورد به عنوان مرحله نهایی معامله در نظر گرفته نشده است.
پول شامل چه چیزهایی می‌شود؟
انباره پول و نقدینگی
انباره پول چیست؟
در واقع پولی که بعد از مکانیسم خلق اعتبار از پایه پولی بوجود آمده، انباره پول نامیده می‌شود که عبارت است از مجموع سپرده‌های دیداری بخش خصوصی نزد بانک‌ها، به اضافه سکه و اسکناس در دست مردم.
لازم به ذکر است، سپرده‌های دیداری حساب‌هایی هستند که معمولا بهره‌ای به آنها تعلق نمی‌گیرد و هر لحظه که مشتری اراده کند، می‌تواند از طریق واگذاری چک به سایر افراد، از آن برداشت کند.
ضریب فزاینده چیست ؟
همچنین عدد حاصل از تقسیم انباره پول بر پایه پولی را ضریب فزاینده پولی می‌نامیم که نشان می‌دهد از هر واحد پایه پولی، چه میزان پول ایجاد شده است.
نقدینگی چیست؟
نقدینگی در اصطلاح به کارایی یا سهولتی گفته می‌شود که با آن می‌توان یک دارایی یا اوراق بهادار خاص را بدون تاثیر روی قیمت بازاری آن، به وجوه نقد آماده تبدیل کرد.
نقدشونده‌ترین دارایی، پول نقد است. وجه نقد به طور کلی جز نقدشونده‌ترین دارایی‌های پولی به حساب می‌آید. زیرا می‌توان آن را به سرعت و به آسانی به دارایی دیگری تبدیل کرد. دارایی‌های مشهود نظیر املاک، هنرهای زیبا و کلکسیونی‌ها، همگی نسبتا و تا حدودی نقدشونده به حساب نمی‌آیند. سایر دارایی‌های مالی از سهام گرفته تا واحدهای مشارکتی، همگی در دامنه‌های مختلفی از طیف نقدینگی قرار می‌گیرند.
به عنوان مثال اگر شخصی قصد خرید یک یخچال ۱۰۰۰ دلاری داشته باشد، پول نقد دارایی است که به راحتی می‌تواند از آن برای تهیه وسیله مورد نظر استفاده کند. حال اگر آن شخص پول نقد نداشته باشد و در عوض، یک مجموعه کتاب کمیاب داشته باشد که ارزش کل آن ۱۰۰۰ دلار برآورد شده باشد، بعید است که کسی را پیدا کند که بخواهد یخچال را با مجموعه کتاب هزار دلاری‌اش تعویض کند. در عوض آنها باید مجموعه کتاب‌های کمیاب خود را بفروشند و از پول نقد برای خرید یخچال استفاده کنند. در این مثال کتاب‌های کمیاب نمونه‌ای از دارایی‌های غیر نقدی به حساب می‌آیند.
مهمترین عوامل تاثیرگذار بر حجم نقدینگی
- مقررات بانک مرکزی
2. فعالیت‌های دولت و مردم
3. عملکرد نظام بانکی
4. بانک‌های تجاری
5. و به بخش خارجی اقتصاد اشاره کرد
تفاوت نقدینگی و پایه پولی
اگر بخواهیم به شکلی ساده و قابل فهم، تفاوت میان نقدینگی و پایه پولی را توضیح دهیم، می‌توان گفت که نقدینگی مفهوم کلی‌تری است که از پایه پولی برآمده است. به عبارتی دیگر نقدینگی به حجم پول در حال گردش یک سیستم اقتصادی گفته می‌شود. در حالی که پایه پولی (شامل اسکناس‌های در دست مردم و سپرده‌های بانک مرکزی) در کنار ضریب فزاینده پولی، اجزای مهم نقدینگی به حساب می‌آیند.
