ارز چیست؟ انواع ارز و نرخ ارز

ارز چیست؟

ارز (Currency) در اصطلاح، پول رایج هر کشور برای کشورهای دیگر را گویند. ارز، کلیه وسایل پرداخت خارجی اعم از پول تحریری، شبه پول، اسناد ملی و تجاری است که در پرداخت‌ های بین‌المللی پذیرفته و به‌کار می‌رود. ارز خارجی به پول رایج کشورهای دیگر گفته می‌شود. نرخ ارز خارجی عبارت است از مقداری از واحد پولی ملی که برای بدست آوردن واحد پول کشور دیگر باید پرداخت شود. به عبارت دیگر، نرخ ارز خارجی ارزش برابری یک واحد پول خارجی به پول داخلی را نشان می‌دهد.

کاربردهای ارز:

واسطه مبادله کالا و خدمات: ارز به عنوان واسطه مبادله کالا و خدمات در بین کشورهای مختلف عمل می‌کند. به عنوان مثال، یک شرکت ایرانی می‌تواند با استفاده از ارز، کالا و خدمات از یک شرکت خارجی خریداری کند.

ذخیره ارزش: ارز می‌تواند به عنوان یک دارایی برای ذخیره ارزش استفاده شود. به عنوان مثال، یک فرد می‌تواند ارز خارجی را خریداری کند تا در آینده از آن برای خرید کالا و خدمات استفاده کند.

سرمایه گذاری: ارز می‌تواند به عنوان یک ابزار سرمایه گذاری استفاده شود. به عنوان مثال، یک فرد می‌تواند ارز خارجی را خریداری کند و در انتظار افزایش ارزش آن بماند.

ارزهای مختلف در بازار جهانی با یکدیگر مبادله می‌شوند. نرخ ارز عبارت است از مقداری از واحد پولی ملی که برای بدست آوردن واحد پول کشور دیگر باید پرداخت شود. به عنوان مثال، اگر نرخ ارز دلار به ریال ایران برابر با 2500 باشد، یعنی برای خرید یک دلار باید 2500 تومان پرداخت کرد. ارزهای خارجی مختلفی در جهان وجود دارد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به دلار آمریکا، یورو، پوند انگلیس، ین ژاپن، یوان چین و فرانک سوئیس اشاره کرد. دلار آمریکا به عنوان ارزی جهانی شناخته می‌شود و در بسیاری از معاملات بین‌المللی از آن استفاده می‌شود.

سیاست‌های پولی و مالی در نظام‌های ارزی

سیاست‌های پولی و مالی از ابزارهای مهمی هستند که دولت‌ها برای تنظیم اقتصاد خود از آن‌ها استفاده می‌کنند. سیاست‌های پولی بر عرضه پول و نرخ بهره تأثیر می‌گذارد، در حالی که سیاست‌های مالی بر مخارج دولت و مالیات‌ها تأثیر می‌گذارد. در نظام‌های ارزی مختلف، سیاست‌های پولی و مالی می‌توانند تأثیر متفاوتی بر نرخ ارز داشته باشند. در نظام ارزی ثابت، دولت نرخ ارز را در یک سطح ثابت نگه می‌دارد. در این نظام، سیاست‌های پولی و مالی می‌توانند به ثبات نرخ ارز کمک کنند.

در نظام ارزی شناور، نرخ ارز توسط عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌شود. در این نظام، سیاست‌های پولی و مالی می‌توانند بر نرخ ارز تأثیر بگذارند، اما نمی‌توانند آن را به طور کامل کنترل کنند.

در ادامه، تأثیر سیاست‌های پولی و مالی در نظام‌های ارزی ثابت و شناور بررسی می‌شود.

نظام ارزی ثابت

در نظام ارزی ثابت، دولت متعهد می‌شود که نرخ ارز را در یک سطح ثابت نگه دارد. برای انجام این کار، دولت ممکن است از ابزارهای زیر استفاده کند:

• فروش یا خرید ارز: دولت می‌تواند برای حمایت از نرخ ارز، ارز خارجی بخرد یا بفروشد.
• تنظیم نرخ بهره: دولت می‌تواند برای جذاب‌تر کردن سرمایه‌گذاری در کشور خود، نرخ بهره را افزایش دهد. این امر باعث می‌شود که سرمایه‌گذاران خارجی بیشتر تمایل داشته باشند ارز داخلی را خریداری کنند.

در نظام ارزی ثابت، سیاست‌های پولی و مالی می‌توانند به ثبات نرخ ارز کمک کنند. برای مثال، اگر نرخ تورم در یک کشور افزایش یابد، ارزش پول آن کشور کاهش می‌یابد. در این شرایط، دولت می‌تواند از ابزارهای سیاست پولی مانند افزایش نرخ بهره استفاده کند تا از کاهش بیشتر ارزش پول خود جلوگیری کند.

نظام ارزی شناور

در نظام ارزی شناور، نرخ ارز توسط عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌شود. در این نظام، دولت متعهد به حفظ نرخ ارز در یک سطح ثابت نیست. در نظام ارزی شناور، سیاست‌های پولی و مالی می‌توانند بر نرخ ارز تأثیر بگذارند، اما نمی‌توانند آن را به طور کامل کنترل کنند. برای مثال، اگر دولت مخارج خود را افزایش دهد، باعث افزایش تقاضا برای پول داخلی می‌شود. این امر می‌تواند منجر به افزایش نرخ ارز شود. در نظام ارزی شناور، سیاست‌های پولی و مالی می‌توانند برای اهداف مختلفی مانند کنترل تورم یا تحریک رشد اقتصادی استفاده شوند. با این حال، دولت‌ها باید در استفاده از این سیاست‌ها دقت کنند، زیرا می‌توانند تأثیرات غیرمنتظره‌ای بر اقتصاد داشته باشند.

به طور کلی سیاست‌های پولی و مالی می‌توانند تأثیر مهمی بر نرخ ارز داشته باشند. تأثیر این سیاست‌ها در نظام‌های ارزی مختلف متفاوت است. در نظام ارزی ثابت، سیاست‌های پولی و مالی می‌توانند به ثبات نرخ ارز کمک کنند. در نظام ارزی شناور، سیاست‌های پولی و مالی می‌توانند بر نرخ ارز تأثیر بگذارند، اما نمی‌توانند آن را به طور کامل کنترل کنند.

انواع ارز

• ارز دولتی: ارزی می باشد که دولت از طریق بانک ‌های مشخص شده و به نرخ دولتی می فروشد.
• ارز ‌رقابتی: ارزی است که از سوی دولت در رقابت با بازار آزاد، عرضه می‌شود.
• ارز‌ دانشجویی: ارزی است که دولت برای تأمین مخارج دانشجویان خارج از کشور در نظر گرفته و به دانشجویان برای ادامه تحصیل تعلق می گیرد.
• ارز‌ تهاتری: ارزی که در قراردادهای پایاپا مبنای محاسبه است.
• ارز ‌مبادله‌ای: ارزی است که در مرکز مبادلات ارزی برای برخی گروه از کالاها، جهت واردات در نظر گرفته می‌شود.
• ارز‌ وزانس: ارزی که پس از دریافت کالا، حواله می‌شود.
• ارز شناور: ارزی است که بهای آن ثابت نبوده و بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود.
• ارز ‌صادراتی: ارزی می باشد که از راه فروش کالای صادراتی تأمین می‌شود.

همچنین انواع ارز را می‌توان بر اساس عوامل مختلف دیگری نیز دسته‌بندی کرد. در ادامه، برخی از مهم‌ترین انواع ارز بر اساس این عوامل بررسی می‌شود.

بر اساس کاربرد

• ارز رایج: ارز رایج پول رایج یک کشور است که در داخل آن کشور برای خرید کالا و خدمات استفاده می‌شود.
• ارز خارجی: ارز خارجی پول رایج کشورهای دیگر است که برای خرید کالا و خدمات از کشورهای دیگر استفاده می‌شود.

بر اساس نظام ارزی

• ارز ثابت: ارز ثابت ارزی است که نرخ برابری آن با ارز دیگری به صورت ثابت توسط دولت تعیین می‌شود.
• ارز شناور: ارز شناور ارزی است که نرخ برابری آن با ارز دیگری توسط عرضه و تقاضا در بازار تعیین می‌شود.

بر اساس ارزش

• ارز قوی: ارز قوی ارزی است که ارزش آن نسبت به ارزهای دیگر بالا است.
• ارز ضعیف: ارز ضعیف ارزی است که ارزش آن نسبت به ارزهای دیگر پایین است.

بر اساس نوع

• ارز فیزیکی: ارز فیزیکی ارزی است که به صورت اسکناس یا سکه وجود دارد.
• ارز الکترونیکی: ارز الکترونیکی ارزی است که به صورت دیجیتالی وجود دارد و بر روی سیستم‌های الکترونیکی ذخیره می‌شود.

بر اساس منطقه جغرافیایی

• ارز منطقه‌ای: ارز منطقه‌ای ارزی است که در یک منطقه جغرافیایی خاص استفاده می‌شود. به عنوان مثال، یورو ارز منطقه‌ای اتحادیه اروپا است.

معرفی مهم ‌ترین ارزهای جهان

• دلار آمریکا (USD): دلار آمریکا رایج‌ترین ارز جهان بوده و در بسیاری از معاملات بین‌المللی استفاده می‌شود.
• یورو (EUR): یورو دومین ارز رایج جهان است و در کشورهای عضو اتحادیه اروپا استفاده می‌شود.
• پوند انگلیس (GBP): پوند انگلیس سومین ارز رایج جهان می باشد و در بریتانیا استفاده می‌شود.
• ین ژاپن (JPY): ین ژاپن نیز چهارمین ارز رایج جهان است و در ژاپن استفاده می‌شود.
• فرانک سوئیس (CHF): فرانک سوئیس پنجمین ارز رایج جهان می باشد و در سوئیس استفاده می‌شود.

انواع نرخ ارز:

• نرخ ارز حقیقی: نرخ ارز حقیقی عبارت است از نسبت قیمت ‌های خارجی به قیمت‌های داخلی بر حسب یک پول.
• نرخ ارز مؤثر اسمی: ارزش پول یک کشور را برحسب یک میانگین وزنی از پول سایر کشورها اندازه‌گیری می‌کند که در آن وزن‌ها انعکاس دهنده سهم هر کشور در تجارت بین‌المللی این کشور می‌باشد. به همین دلیل به آن نرخ ارز با وزن تجاری هم می‌گویند.
• نرخ ارز مؤثر حقیقی: نرخ ارز مؤثر حقیقی از تقسیم یک میانگین وزنی از قیمت سبد کالایی در کشورهای طرف تجاری بر حسب پول داخلی نسبت به قیمت آن در کشور به دست می‌آید.

چگونه نرخ ارز تعیین می گردد؟

به طور کلی دو شیوه برای تعیین نرخ ارز وجود دارد، که در زیر به صورت کامل توضیح داده شده:

عموما در کشورهایی که ورود و خروج ارز آزاد بوده و دولت و بانک مرکزی در بازار ارز دخالتی ندارند، یک بازار جهانی ارز وجود دارد که نظام ارزی آن، نظام آزاد ارز نامیده می شود.

در حالت دوم، کشورهایی که در آن ها ورود و خروج ارز، تحت کنترل و دخالت دولت و بانک مرکزی می باشد، بازار ارز یک بازار داخلی، محدود و تحت کنترل بوده و نظام ارزی آن، نظام کنترل ارز نامیده می شود.

در نظام آزاد ارز، نرخ ارز شناور می باشد، بدین معنی که نوسانات عرضه و تقاضای ارز، قیمت آن را تعیین خواهد کرد؛ اما در نظام کنترل ارز، نرخ ارز ثابت بوده و بدین معنی است که نرخ ارز، توسط دولت برای همه تعیین می گردد. در این نظام، دولت در جایگاه عمده ترین خریدار و فروشنده ارز قرار گرفته و نرخ ارز را بر اساس ملاحظات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی تعیین می کند. در کشورهای پیشرفته صنعتی، نرخ ارز معمولاً در یک سطح ثابت نگه داشته می‌شود. این امر به ثبات اقتصادی و کاهش ریسک‌ های مرتبط با تجارت بین‌المللی کمک می‌کند. با این حال، دولت‌ ها در این کشورها نیز در مواقع ضروری ممکن است به طور غیرمستقیم در بازار ارز دخالت کنند.

عوامل مهم تاثیرگذار بر نرخ ارز:

• عرضه و تقاضا: اگر تقاضا برای یک ارز بیشتر از عرضه باشد، نرخ آن ارز افزایش خواهد یافت.
• نرخ بهره: اگر نرخ بهره در یک کشور بالاتر از نرخ بهره در کشور دیگر باشد، ارزش پول آن کشور افزایش می‌یابد و نرخ ارز آن کشور کاهش می‌یابد.
• تورم: اگر تورم در یک کشور بالاتر از تورم در کشور دیگر باشد، ارزش پول آن کشور کاهش داشته و نرخ ارز آن کشور افزایش خواهد داشت.
• وضعیت اقتصادی کشورها: اگر وضعیت اقتصادی یک کشور بهتر از وضعیت اقتصادی کشور دیگر باشد، ارزش پول آن کشور افزایش یافته و نرخ ارز آن کشور کاهش می‌یابد.
• نظام ارزی: نظام ارزی یک کشور نیز بر نحوه تعیین نرخ ارز تأثیر می‌گذارد. در نظام ارزی ثابت، دولت نرخ ارز را در یک سطح ثابت نگه می‌دارد. در این نظام، دولت ممکن است از ابزارهای سیاست پولی یا مالی برای حمایت از نرخ ارز استفاده کند.
• عوامل کوتاه‌مدت: عوامل کوتاه‌مدت نیز می‌توانند بر نرخ ارز تأثیر بگذارند. به عنوان مثال، انتشار اخبار مثبت یا منفی در مورد یک کشور می‌تواند باعث تغییر تقاضا برای ارز آن کشور شود و بر نرخ ارز تأثیر بگذارد.
• عوامل بلندمدت: عوامل بلندمدت نیز می‌توانند بر نرخ ارز تأثیر بگذارند. به عنوان مثال، رشد اقتصادی یک کشور می‌تواند باعث افزایش تقاضا برای ارز آن کشور شود و بر نرخ ارز تأثیرگذار باشد.

در مجموع، نرخ ارز یک متغیر پیچیده می باشد که تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرد. برای پیش ‌بینی دقیق نرخ ارز، لازم است که عوامل تأثیرگذار بر نرخ ارز را به دقت بررسی کنید.

سخن پایانی

همان طور که گفته شد، ارز یکی از مهم ‌ترین مفاهیم در اقتصاد محسوب می شود. نرخ ارز، قیمت یک واحد پول خارجی به پول ملی است. نرخ ارزها تحت تأثیر عوامل مختلفی قرار می‌گیرند که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به عرضه و تقاضا، نرخ بهره، تورم، وضعیت اقتصادی کشورها و نظام ارزی اشاره کرد. نرخ ارز بر اقتصاد کشورها تأثیر می‌گذارد و لازم است که عوامل تأثیرگذار بر نرخ ارز را به دقت بررسی کرد.

نظر شما در مورد مباحث ارز و نرخ ارز چیست؟ نظرات خود را با آکادمی بیتریوم به اشتراک بگذارید.